Herinnering
Naam: Derkje (Detje) Cornelissen
Geboren: 26 september 1930
Woonplaats: Arnhem
Evacueert met: vader Gerard Cornelissen, moeder Aleida Hendrika Jacoba Ruijper, twee zussen, twee broers
Route: Rheden, Dantumawoude
‘De meeste kleren die wij hadden, hadden we onderweg gekregen.’
Het gezin Cornelissen kwam na de evacuatie uit de Arnhemse Rijnwijk in het Friese Dantumawoude terecht. Hier werden ze bij verschillende gezinnen ondergebracht. Detje had heimwee. “Om de tijd te doden, leerde ik schapenwol spinnen op een spinnenwiel.” Na de oorlog bleven de contacten met gastgezin nog lang behouden.
De evacuatie in september 1944 was de tweede keer binnen een jaar dat het gezin hun huis moest verlaten. De eerste keer was in februari 1944. Toen legde een Amerikaans bombardement onder andere hun wijk, de Rijnwijk, in puin. Detje kwam toen met haar ouders, haar twee broertjes en haar zusje in de Arnhemse Daendelstraat terecht. Maar ook daar bleek het niet veilig. Tijdens Operatie Market Garden moesten ze halsoverkop hun huis verlaten en evacueren uit Arnhem. Hun eerste stop was Rheden. Vandaar begon een barre tocht naar Friesland.
Detje over die barre tocht: “Het was koud en als de Duitsers kwamen overvliegen moest je als de donder in de greppel gaan liggen. Dat was zo nat, dat we zaten te bibberen op de wagens, want we moesten weer verder. Een hoop mensen kwamen kleding brengen, zodat we dan weer wat schoons aan hadden. Een muts of een sjaaltje, dat kregen we onderweg.”
‘De kinderen van het gastgezin kregen relgelmatig nieuwe kleren. Dan zeiden ze: kijk eens! En wij hadden niks’
Schone kleren
De aankomst was de dag voor Kerst, na ruim een week reizen. Onderweg waren er verschillende stops, waar de evacués kleding, voedsel en onderdak kregen. “Ook bij een klooster. Twee zusters kwamen naar ons toe en boden ons een bad aan. En we kregen ook nog wat schone kleren, want je was er alleen maar voor een overnachting.”
In Dantumadeel werden de gezinsleden bij verschillende families ondergebracht, allemaal in dezelfde straat. Detje kwam terecht bij een gezin, van wie de vader ondergedoken zat in zijn eigen huis. Zo wilde hij ontkomen aan de Arbeitseinsatz, de verplichte tewerkstelling voor mannen in Duitsland. “Onder een bed hadden ze een kamertje gemaakt, waar hij ’s nachts sliep.” Het bleek een goede plek, want hij werd niet gevonden.
Detje heeft geen goede herinneringen aan de evacuatietijd en ze vertelt ook dat ze heimwee had. “Ik vond eigenlijk niets leuk. De mensen hadden geld en de kinderen, Jelle en Janke, kregen regelmatig nieuwe kleren. Dan hadden ze weer iets nieuws en dan zeiden ze: kijk eens! En wij hadden niks. De meeste kleren die wij hadden, hadden we onderweg gekregen. Want als je op stel en sprong het huis uit moet, dan weet je niet wat je mee moet nemen.”
Spinnewiel
Om de tijd te doden, leerde Detje spinnen op een oud spinnewiel dat bij haar gastgezin op zolder stond. Handwerken had ze altijd al gedaan: toen ze vier was had ze al leren haken en breien. En in de oorlog had ze van haar grootmoeder sokken leren stoppen. Daarmee verdiende ze dan wat centen voor een ijsje. Op het spinnewiel leerde ze schapenwol spinnen, waarvan ze truien en andere kledingstukken breide.
Het verblijf in Friesland duurde tot mei 1945. Toen kon het gezin weer terug naar Arnhem. Het huis in de Daendelstraat was geplunderd, maar nog in goede staat. Via een liefdadigheidsorganisatie kregen ze meubels, die door derden beschikbaar waren gesteld. Zo werd het huis langzamerhand weer bewoonbaar gemaakt.
De contacten met een van de gastgezinnen zijn nog lange tijd behouden. “We hebben ze nog verschillende keren gezien en ze zijn ook in Arnhem geweest.” Toen de echtgenoot van Detje in 1974 overleed, is het contact verwaterd, maar de herinnering aan de evacuatie heeft haar nooit meer losgelaten.
